De relatie van sommige Marokkaanse Amsterdammers met Marokko is ambivalent: er is sprake van kritiek, maar ook van solidariteit en verbondenheid. Dit heeft in de loop der jaren geleid tot verschillende acties en projecten.
Moederland en identiteit
Voor veel Marokkaanse Amsterdammers is de band met Marokko vooral praktisch en emotioneel. Marokko wordt gezien als hun moederland of vakantieland, waar hun wortels liggen en waar ze nog familie en vrienden hebben. Afhankelijk van de situatie speelt Marokko een kleinere of grotere rol in hun identiteit. Veel mensen vermijden echter discussies over politiek of religie, omdat deze onderwerpen gevoelig kunnen liggen.
Kritiek op mensenrechten en de ‘Lange Arm van Rabat’
Vanaf de jaren ’60 zijn sommige Marokkaanse Amsterdammers steeds kritischer geworden op hun land van herkomst. Ze uiten kritiek op de corruptie binnen de makhzen, de elite rondom de koning, en wijzen op de mensenrechtenschendingen in Marokko. Een ander belangrijk punt van kritiek is de voortdurende bemoeienis van de Marokkaanse overheid met de diaspora, de zogenaamde “Lange Arm van Rabat.” Deze diaspora draagt jaarlijks miljarden euro’s bij aan de Marokkaanse economie en groeit voortdurend doordat kinderen en kleinkinderen automatisch de Marokkaanse nationaliteit erven, waarvan geen afstand kan worden gedaan.
Marokko investeert in een goede relatie met deze diaspora, soms door subtiele propaganda, maar ook via inmenging, spionage en beïnvloeding, bijvoorbeeld via Amicales. Aanvankelijk was het in Nederland vooral het Komitee Marokkaanse Arbeiders in Nederland (KMAN) dat deze kritische houding aannam. Vanaf de jaren ’90 ontstonden er echter nieuwe organisaties, vaak geleid door Riffijnse Nederlanders, die zich eveneens kritisch uitlaten over de invloed van de Marokkaanse overheid in Nederland.
De Amicales: Controle en verzet
De Fédération des Amicales des Travailleurs et des Commerçants en Europe, kortweg Amicales, werd in 1973 in Marokko opgericht. In Nederland ontstonden in 1974 afdelingen in Utrecht en Rotterdam. Hoewel de Amicales officieel bedoeld zouden zijn om Marokkaanse arbeiders in het buitenland te ondersteunen, waren ze vooral een instrument van koning Hassan II om controle te houden over de Marokkaanse diaspora en hun loyaliteit te waarborgen.
De Amicales intimideerden Marokkanen die kritiek hadden op het regime, soms met geweld. Dit leidde tot spanningen, vooral met het Komitee Marokkaanse Arbeiders in Nederland (KMAN). De oprichting van de Amsterdamse Amicales-afdeling vond plaats in 1975 in de Al Kabir moskee, met steun van een delegatie uit Rabat. Veel Marokkanen sloten zich aan bij de Amicales uit angst voor problemen bij het verlengen van hun paspoorten.
Toch kreeg de organisatie nooit volledig grip op de Marokkaanse diaspora, mede door het verzet van moskeebezoekers en organisaties zoals KMAN. Eind jaren ’80 nam koning Hassan II afstand van de Amicales, en beschuldigingen van drugshandel tegen hun leiders leidden tot hun langzame verdwijning.
Solidariteit en hulpacties
In de afgelopen decennia hebben verschillende natuurrampen Marokko getroffen, waaronder overstromingen in 2008, 2009, 2010 en 2013, en aardbevingen in 1969, 1992, 2004 en 2023. Iedere ramp vormde aanleiding voor Marokkaanse Amsterdammers om hulp te verlenen.
De aardbeving van 2023 in Al Haouz, met een kracht van 7,2, was de zwaarste in jaren. Deze rampen leidden tot spontane hulpacties van Marokkaanse Amsterdammers. Na de aardbeving van 2023 organiseerden organisaties zoals stichting Aknarij, EMCEMO, en religieuze groepen zoals de Raad van Moskeeën Noord-Holland hulpacties. Ondanks beperkte steun van de Marokkaanse overheid, blijven deze hulpacties hard nodig, aangezien veel mensen nog steeds in tenten leven.
Migratie en ontwikkeling
In de jaren ’90 werd migratie naar Nederland steeds meer onderwerp van discussie. De Amsterdamse organisaties KMAN en MVVN vestigden de aandacht op de redenen van vertrek, zoals de gebrekkige democratie en economische omstandigheden in Marokko, en de vaak te rooskleurige verwachtingen van het leven in Europa. In 1993 organiseerden ze een conferentie in het Amsterdamse stadhuis over ‘Migratie en Ontwikkeling’. Hier werd gepleit voor samenwerking met Marokkaanse mensenrechtenorganisaties, vrouwenorganisaties, en vakbonden. Ze bespraken ook plannen om in Al Hoceima een Migratie Informatie Centrum op te zetten met de Marokkaanse vakbond Confederation Démocratique du Travail (CDT).
Drie jaar later, in 1996, organiseerde KMAN samen met Europese en Marokkaanse partners een tweede conferentie in Tanger. Dit leidde tot de oprichting van F.O. Nord, een samenwerkingsverband van verschillende NGO’s uit Noord-Marokko, waaronder ECODEL, ARFEDEC, ATED, ABASA, ALDOS, en ABLDC.
EMCEMO
Het Euro-Mediterraan Centrum voor Migratie en Ontwikkeling (EMCEMO) werd in 1998 opgericht als een onafhankelijke en seculiere mensenrechtenorganisatie. Voortgekomen uit het KMAN, zet EMCEMO zich in voor een inclusieve samenleving waarin iedereen gelijke kansen heeft, ongeacht achtergrond. Naast activiteiten in Amsterdam, zoals voorlichting en juridische ondersteuning, speelt EMCEMO ook een rol in de ontwikkeling van Marokko.
Samen met F.O. Nord en de gemeente Amsterdam ontwikkelde EMCEMO het Airstone-project, waarbij uiteindelijk 64 woningen werden gebouwd in Larache, in samenwerking met Marokkaans-Amsterdamse jongeren.
Een ander initiatief dat voortkwam uit deze samenwerking is ‘Dar Amsterdam’ in Larache, een sociaal-cultureel centrum opgericht in 2011 door ECODEL, met steun van de gemeente Amsterdam en het National Initiative for Human Development Support for Morocco. Het centrum biedt kinderen en jongeren die in armoede leven toegang tot culturele, artistieke en sportieve activiteiten.